Ngày 15/11/2019, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ký Thông tư 15/2019/TT-BKHCN, ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về Thép không gỉ (QCVN 20:2019/BKHCN), trong bối cảnh cần có một chế tài kiểm soát an toàn, chất lượng thép không gỉ sản xuất và kinh doanh tại Việt Nam, đảm bảo quyền lợi và an toàn của người sử dụng.
Đối tượng áp dụng Quy chuẩn bao gồm các tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu, kinh doanh thép không gỉ; và các cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức, cá nhân khác có liên quan.
Theo đó, kể từ ngày 1/6/2020, thép không gỉ thuộc các nhóm mã HS 7219, 7220, 7221, 7222 và 7223 phải đáp ứng các yêu cầu quy định tại QCVN 20:2019/BKHCN trước khi lưu thông trên thị trường.
Quy chuẩn kỹ thuật này quy định mức giới hạn của thành phần các nguyên tố hóa học đối với thép không gỉ cán phẳng dạng tấm, dạng cuộn, dạng thanh, que, dạng góc, khuôn, hình khác hoặc dây thép và các yêu cầu quản lý chất lượng đối với thép không gỉ sản xuất trong nước, nhập khẩu và lưu thông trên thị trường.
Thép không gỉ được đánh giá phù hợp theo QCVN 20:2019/BKHCN phải có thành phần hóa học phù hợp với yêu cầu của mác thép trong tiêu chuẩn công bố. Tiêu chuẩn công bố áp dụng phải là tiêu chuẩn quốc gia Việt Nam (TCVN), tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn khu vực, tiêu chuẩn quốc gia nước ngoài, tiêu chuẩn ASTM, tiêu chuẩn SAE.
Doanh nghiệp phản ảnh khó khăn
Sau khi Thông tư 15 có hiệu lực, một số doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trong ngành thép không gỉ tại Việt Nam đã phản ảnh và kiến nghị những khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng.
Trong bối cảnh đó, ngày 24/6/2020, Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng (Bộ KH&CN) đã tổ chức đối thoại với đại diện các doanh nghiệp để lắng nghe trực tiếp các kiến nghị, đề xuất của doanh nghiệp.
Tại đó, doanh nghiệp phản ảnh, nội dung của Quy chuẩn hiện chỉ áp dụng cho thép không gỉ nguyên liệu (dạng tấm, thanh, que, dây...) mà không áp dụng cho thép không gỉ dạng ống hộp (như ống tròn, hộp vuông, hộp chữ nhật) và thành phẩm (như nồi, ấm, bàn, ghế, bồn nước,...).
Trong khi đó, thép không gỉ dạng ống hộp lại đang được tiêu thụ nhiều nhất trên thị trường và cũng là sản phẩm được sản xuất nhiều nhất tại các nhà máy sản xuất thép không gỉ tại Việt Nam. Bởi vậy, nếu không bổ sung các đối tượng sản phẩm này vào quản lý thì chất lượng sản phẩm tiêu dùng được sản xuất từ thép không gỉ và sản phẩm thép hình dạng ống hộp nhập khẩu vào Việt Nam sẽ được "thả nổi", khiến hàng hóa của các doanh nghiệp sản xuất trong nước khó cạnh tranh với nguồn hàng nhập từ nước ngoài.
Ngoài ra, các doanh nghiệp cho rằng, các sản phẩm làm từ thép không gỉ áp dụng tiêu chuẩn cơ sở đang chiếm phần lớn tỷ trọng của toàn thị trường thép không gỉ, có giá thành hợp lý, phù hợp với môi trường và mục đích sử dụng ở Việt Nam, do đó không nhất thiết cần sử dụng các sản phẩm áp dụng tiêu chuẩn quốc gia có giá thành cao hơn.
Các doanh nghiệp lấy ví dụ, tiêu chuẩn cơ sở của các nhà cung cấp như WUHAN, TsingSan cho thép không gỉ dạng cuộn là J1, J2, J3, WHJ4,...; tiêu chuẩn cơ sở cho thép không gỉ dạng dây là 669, CU200,... Những tiêu chuẩn cơ sở này so với tiêu chuẩn quốc gia TCVN 410; 409; 430 là tương đương, thậm chí còn cao hơn. (Tuy nhiên, theo các chuyên gia ngành thép, trên thực tế, một số chỉ tiêu hóa học của các loại tiêu chuẩn cơ sở mà các doanh nghiệp nêu ra không đáp ứng được Tiêu chuẩn quốc gia của Việt Nam cũng như Tiêu chuẩn quốc gia của Trung Quốc.)
Tựu trung, các doanh nghiệp cho rằng, việc chỉ cho phép lưu thông trên thị trường các chủng loại thép không gỉ đáp ứng tiêu chuẩn quốc gia, quốc tế, khu vực,... mà dừng lưu thông các chủng loại thép không gỉ đáp ứng tiêu chuẩn cơ sở có thể dẫn đến một số vấn đề như: làm mất tính đa dạng của các loại sản phẩm thép không gỉ đáp ứng đúng và đủ nhu cầu trong nước; làm mất khả năng cạnh tranh và xuất khẩu mặt hàng thép không gỉ ra nước ngoài; làm thị trường thép không gỉ dạng nguyên liệu, thị trường các sản phẩm tiêu dùng và công nghiệp làm từ thép không gỉ sẽ mất hẳn đi mảng sản xuất trong nước và chuyển sang nhập siêu từ các quốc gia đang áp dụng đồng thời hai tiêu chuẩn chất lượng về thép không gỉ.
Bảo đảm hài hòa lợi ích
Ông Nguyễn Hoàng Linh, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng, cho biết quá trình xây dựng và ban hành tiêu chuẩn quốc gia đều có sự thảo luận, trao đổi của các hội đồng chuyên gia, các ban kỹ thuật của các bên liên quan đại diện cho nhà sản xuất, nhà nhập khẩu, nhà tiêu dùng, cơ quan quản lý; trong khi tiêu chuẩn cơ sở do nhà sản xuất/doanh nghiệp tự công bố lại do các doanh nghiệp tự quyết định.
“Nếu để doanh nghiệp tự công bố theo tiêu chuẩn cơ sở của họ thì rất dễ xảy ra việc họ không quy định các thành phần theo mức cụ thể hoặc quy định thành phần ở mức thấp dẫn đến việc sản xuất ra các sản phẩm thép không gỉ kém chất lượng, có nguy cơ gây mất an toàn cho người tiêu dùng", ông Nguyễn Hoàng Linh nói với báo chí.
Tuy nhiên, trên cơ sở nghiên cứu, xem xét các kiến nghị, ngày 10/8/2020, Bộ KH&CN đã ra Thông tư 03/2020/TT-BKHCN, ngưng hiệu lực thi hành của Thông tư 15 này đến hết 31/12/2021.
Trong văn bản báo cáo Thủ tướng Chính phủ, Bộ KH&CN cho biết, dự thảo Quy chuẩn QCVN 20:2019/BKHCN đã được gửi lấy ý kiến Hiệp hội Thép Việt Nam, một số doanh nghiệp, cơ quan quản lý và được đăng tải trên Cổng thông tin điện tử của Bộ KH&CN để lấy ý kiến góp ý trong 60 ngày. Đồng thời, quy chuẩn này cũng đã được thông báo cho các nước thành viên WTO theo quy định tại Hiệp định WTO/TBT. Thế nhưng, các doanh nghiệp chỉ quan tâm và bày tỏ ý kiến sau khi Quy chuẩn đã được ban hành và đi vào thực thi.
Trong thời gian ngưng hiệu lực thi hành Thông tư 15, Bộ KH&CN cho biết sẽ tiếp tục rà soát, sửa đổi các nội dung của Quy chuẩn để bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các doanh nghiệp và người tiêu dùng; sửa đổi các yêu cầu quản lý phù hợp với thông lệ quốc tế và đáp ứng yêu cầu quản lý chất lượng, an toàn của sản phẩm thép không gỉ. Bên cạnh đó, xem xét đưa các đối tượng sản phẩm thép không gỉ dạng thép hình ống tròn, thép hình hộp, thép góc… và sản phẩm tiêu dùng được sản xuất từ thép không gỉ như đồ nội thất, đồ gia dụng vào quản lý nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và tạo sự cạnh tranh bình đẳng giữa doanh nghiệp sản xuất trong nước và doanh nghiệp nước ngoài có sản phẩm thép không gỉ nhập khẩu vào Việt Nam.
